Τηρώντας τις αρχές της αεικαλλιέργειας (συντήρηση ενέργειας), αναπαράγω το εξαιρετικό άρθρο από τη φίλη και συνεργάτιδά μου Άννα Ιωαννίδου από το blog της, με την άδειά της φυσικά! Είναι μια καλή ευκαιρία να δείτε με τι ασχολούμαι τους τελευταίους μήνες και να ευχαριστήσω την Άννα που έχει εμπλουτίσει την εμπειρία αυτή όσο δεν θα μπορούσα να φανταστώ με πολύ γέλιο, γεύση και γνώση!

Καλοκαιρινή αεικαλλιέργεια και η ζωή μακριά από την πόλη

Όσα σεμινάρια και αν παρακολουθήσω, όσα βιβλία και αν διαβάσω για την αεικαλλιέργεια, τα λαχανικά και τις αρχές της τοπικοποίησης, δεν θα μπορέσουν να συγκριθούν με την εμπειρία και τη γνώση που αποκτώ ζώντας και δουλεύοντας σε κτήματα και χωράφια, έχοντας άμεση επαφή με τους αγρότες και καθημερινή τριβή με τα προβλήματα και τις λύσεις που δίνει η ίδια η γη. Αλλά ίσως ακόμα περισσότερο η διαφορά μεταξύ θεωρίας και πράξης να βρίσκεται στην πρωινή πάχνη της πεδιάδας, στους ήχους της φύσης, στο ότι το τσάι μου το έχω μαζέψει εγώ η ίδια ή στο ότι βιώνω άμεσα τις επιπτώσεις από τα λάθη μου στην φροντίδα των λαχανικών και κάποια στιγμή επιτέλους αρχίζω και καταλαβαίνω τα ντόπια αστεία και παρατσούκλια.

Για την αεικαλλιέργεια ο άνθρωπος είναι ένα απέριττο στοιχείο του συστήματος. Ένας βιώσιμος δεσμός με το οικοσύστημα και την κοινότητα που μας περιβάλουν είναι εφικτός όταν δεχτούμε να γίνουμε ισότιμα μέλη αυτού του συστήματος. Η κοινωνία μας είμαστε εμείς, η στάση μας απέναντι στα δρώμενα και οι επιλογές μας. Δεν θα μετακομίσουμε όλοι στην επαρχία, αλλά μήπως είναι η ώρα να αφήσουμε στην άκρη το τηλεσκόπιο που λέγεται τηλεόραση και να γίνουμε ξανά ενεργά μέλη της κοινότητάς μας; Μόνο έτσι η κοινότητα, όπως και ένα υγειές οικοσύστημα, θα μετατραπεί σε ένα μοντέλο με πολλαπλά στοιχεία, πολλαπλές λειτουργίες, πολλαπλές συνδέσεις. Αγοράζω τοπικά, φυτεύω οικολογικά, αξιοποιώ τις τοπικές πρώτες ύλες και μεριμνώ για τον άνθρωπο και το περιβάλλον. Γνωρίζω τους γείτονες μου, ανταλλάσσω προϊόντα και υπηρεσίες, μοιραζόμαστε κοινούς χώρους, αντιμετωπίζουμε κοινά προβλήματα και λειτουργούμε στη βάση της συνεργασίας, της δικαιοσύνης, της αλληλεγγύης.

Φέτος το καλοκαίρι εργάζομαι εθελοντικά στα χωράφια του βιοκαλλιεργητή Παναγιώτη Αρβανίτη στη Πελοπόννησο. Τον Ιούνιο φόρτωσα το Honda CD200 Benly μου και έκανα ένα μακρύ, αλλά υπέροχο ταξιδάκι Θεσσαλονίκη-Ιωάννινα-Ρίο για Δάφνη Καλαβρύτων. Ερχόμενη εδώ δεν ήξερα τι θα συναντήσω, αλλά ήξερα ότι ήθελα να μάθω για την παραγωγική βιοκαλλιέργεια, ότι θα έχω καλή παρέα -την γνωστή πια Τίνα κομποστίνα-, ότι θα ζήσω κοντά στο χωράφι και στους ανθρώπους του και τέλος ότι ο οικοδεσπότης μας θα μας έδινε χρόνο και χώρο να εφαρμόσουμε την αεικαλλιέργεια σε μια μεγαλύτερη κλίμακα από αυτή ενός αστικού κήπου. Είμαι εδώ δύο μήνες τώρα και το ημερολόγιο μου κοντεύει να ανατιναχτεί από τις σημειώσεις, τις λίστες, τα προγράμματα, αλλά και τα μικρά δείγματα από αγριόχορτα που μαζεύω (Ερμπάριο):

Μαθαίνουμε πολλά για τη σπορά, τη φροντίδα και τη συγκομιδή των ζαρζαβατικών (τουρκ. zerzevat). Ποιες είναι οι τεχνικές μαζέματος με τον λιγότερο κόπο και την περισσότερη αποδοτικότητα; Αρχίζουμε να αναγνωρίζουμε τις ασθένειες των φυτών και εφαρμόζουμε την οικολογική αντιμετώπιση τους. Κάθε Τρίτη συγκομίζουμε προϊόντα για τη βιολογική αγορά και κατανοούμε τα ποιοτικά τους πρότυπα. Βλέπω επίσης ότι μου αρέσει πολύ η προσωπική επαφή που μου προσφέρει η βιολογική αγορά στην Πάτρα. Γιατί κόβουμε την κρεμμυδομάνα από τα φρέσκα κρεμμυδάκια που έχουμε αφήσει στο χωράφι;…για να μπορέσουμε να έχουμε ξερό κρεμμύδι (αν την αφήσουμε, το σκληραίνει πολύ).

Μου έκαναν εντύπωση οι τεχνικές περιποίησης και υποστύλωσης της ντομάτας στο θερμοκήπιο, αλλά και στον αγρό. Πιο συγκεκριμένα, μου άρεσε η χαμηλή υποστύλωση χωρίς κρέμασμα που στήσαμε στον αγρό για μια παραδοσιακή ποικιλία ντομάτας, τη Μπαντάλα. Αφού ετοιμάσεις το χώμα και χαράξεις τις γραμμές, σκάβεις ένα βαθύ αυλάκι ανάμεσα στις γραμμές για να δώσεις έτσι ύψος στα φυτά για να μπορείς να βάλεις κοπριά, αλλά και για να τα ποτίσεις με υπερχείλιση, αν χρειαστεί. Έπειτα περνάς τους σωλήνες στάγδην ποτίσματος και φυτεύεις τις ντομάτες. Όταν μεγαλώσουν αρκετά τα φυτά, στήνεις πασσάλους (ή παλιούς κορμούς) σε απόσταση περίπου 12-15 μέτρων κατά μήκος των γραμμών και τεντώνεις πολύ σφιχτά ένα σχοινί από άκρη σε άκρη και από τις δύο πλευρές κάθε γραμμής και όχι πιο ψηλά από 1½ μέτρο. Φροντίζεις τα κλαδιά του φυτού να βρίσκονται έξω από το σχοινί. Τα δύο απέναντι σχοινιά τα δένεις ανά διαστήματα μεταξύ τους για να ενδυναμώσεις τη στήριξη. Αυτό το σύστημα τις κρατάει τις ντοματιές από το να σέρνονται όταν μεγαλώσουν, χωρίς τον κόπο της κρεμαστής υποστύλωσης.

Βλέπουμε καθημερινά τις διαφορές στη φροντίδα και τη συγκομιδή μεταξύ της παραδοσιακής βιολογικής γεωργίας και της αεικαλλιέργειας. Η Τίνα από νωρίς σχεδίασε και έστησε πιλοτικά ανυψωμένα παρτέρια και η ομάδα του 2ου σεμιναρίου τα διπλασίασε. Τώρα έχουμε περίπου 200 μέτρα ανυψωμένου λαχανόκηπου, όπου δοκιμάζουμε τα μακροπρόθεσμα αποτελέσματα της συγκαλλιέργειας και φυσικής εδαφοκάλυψης που κάναμε με τις αρχές της αεικαλλιέργειας.

Η Συγκαλλιέργεια (companion planting) δεν είναι τίποτα άλλο παρά μια ακόμα αντιγραφή των φυσικών οικοσυστημάτων, όπου με βάση το κλίμα και τον τύπο εδάφους ένας πλούσιος και σύνθετος συνδυασμός φυτών μεγαλώνουν στον ίδιο χώρο και αλληλοσυμπληρώνονται παίζοντας το καθένα τον ρόλο του. Στο λαχανόκηπο αναπαράγουμε αυτό το χαρακτηριστικό των φυσικών οικοσυστημάτων καλλιεργώντας προτεινόμενους συνδυασμούς λαχανικών και αρωματικών στο ίδιο αγροτεμάχιο ή παρτέρι. Η συγκαλλιέργεια δίνει την δυνατότητα στα φυτά να αλληλοϋποστηριχτούν και ταυτόχρονα δημιουργείται το κατάλληλο κλίμα που μπορεί να ελκύσει και να συντηρήσει όμορφα και χρήσιμα έντομα και ζωικούς οργανισμούς.

Κύριες διαφορές μεταξύ ανυψωμένων παρτεριών και παραδοσιακής βιοκαλλιέργειας που ασκεί ο Παναγιώτης:

1. Τελικά τα ανυψωμένα παρτέρια θέλουν λιγότερο κόπο στη φροντίδα και τη συντήρηση

2. Δεν απαιτούν για κάθε σεζόν φρέζα και στήσιμο του ποτιστικού συστήματος

3. Δεν προσφέρουν την ευκολία στη συγκομιδή που έχουμε στην παραδοσιακή φύτευση σε σειρές

Θα μπορούσαμε να αναπαράγουμε αυτή την τεχνική σε πολλά στρέμματα και τι θα χρησιμοποιούσαμε για φυσική εδαφοκάλυψη; Οι γνώμες διίστανται!Μαθαίνουμε να αξιοποιούμε τα υλικά της φύσης, να μεταποιούμε το πλεόνασμά της γεωργικής παραγωγής και να τρεφόμαστε με τους εποχιακούς καρπούς της φύσης. Στον πάγκο του Παναγιώτη θα βρεις νοστιμότατη σάλτσα ντομάτα και Βαλσαμόχορτο, αποξηραίνουμε ντοματάκια, ρίγανη και βότανα της περιοχής. Έχουμε φτιάξει σπρέι με ξύδι για τα κουνούπια, μαζεύουμε τους σπόρους μας και το πρωί τρώμε δικιά μας μαρμελάδα βατόμουρο και βερίκοκο.

Ελαχιστοποιούμε το οικολογικό μας αποτύπωμα με το να κομποστοποιήσουμε όλα τα φυτικά μας απορρίμματα ή και να τα ταΐζουμε στις κατσίκες της Kας Παναγιώτας. Μοιραζόμαστε τα οχήματα που υπάρχουν στην ομάδα, κάνουμε ποδήλατο, αλλά και περπατάμε (σε αντίθεση με πολλούς ντόπιους!). Καθαρίζουμε το σπιτάκι μας ΜΟΝΟ με ξύδι και μαγειρική σόδα, δέστε εδώ και εδώ για πολύ απλές οδηγίες/συνταγές.

Μεταδίδουμε τη γνώση μας σε μεγάλους αλλά και μικρούς μέσα από σεμινάρια και δραστηριότητες στο χωράφι. Η Τίνα έτρεξε εδώ ήδη σεμινάρια αεικαλλιέργειας και μαζί συνδιοργανώσαμε  ένα πρακτικό εργαστήρι για την τοπική κατασκήνωση. Η δικιά μου εμπειρία με εκπαιδευτικές δραστηριότητες στη φύση για παιδιά, της Τίνας σε σεμινάρια καλλιέργειας και η κοινή μας ενασχόληση με την αεικαλλιέργεια είχαν ως αποτέλεσμα να στήσουμε ένα δημιουργικό 3ωρο στα χωράφια του Παναγιώτη. Το πρωί ξεκίνησε με παιχνίδια γνωριμίας, αλλά και με μια μικρή συζήτηση για τις διαφορές μεταξύ της οικολογικής γεωργίας, της συμβατικής, και της αεικαλλιέργειας.

Στη συνέχεια, και καθώς κάναμε ξενάγηση, αρχίσαμε σε ομάδες να μαζεύουμε διάφορα εποχιακά λαχανικά και να μιλάμε για τη συγκομιδή, τα εργαλεία του αγρότη, τα ανυψωμένα παρτέρια, τις συγκαλλιέργειες και την αξία της ποικιλομορφίας στο χωράφι. Με το που δυνάμωσε ο πρωινός ήλιος μαζευτήκαμε κάτω από την καρυδιά για να φτιάξουμε σπορείο αγγουριού με ρολά από χαρτί υγείας. Τι είναι το κομπόστ και γιατί το ανακατεύουμε με το  χώμα; Πώς σφηνώνω το χώμα μέσα στο ρολό υγείας για να μην μου πέσει; Όλα τα παιδιά φυτέψανε από ένα ρολό και μετά τους δείξαμε πως κάνουμε κομποστοποίηση με σκουλήκια (vermicomposting) και γιατί είναι άοσμη και ασφαλής πρακτική και για το μπαλκόνι μας. Η ομάδα μας αποχαιρέτησε, αφού προμηθεύτηκαν τα λαχανικά της εβδομάδας από τον Παναγιώτη και έτσι ενίσχυσαν και την τοπική αγορά.

Όντας οι ίδιες έμπειρες εθελόντριες, η Τίνα και εγώ, αποφασίσαμε να οργανώσουμε μια ποιο συστηματική ροή εθελοντών στα χωράφια του Παναγιώτη. Ο Παναγιώτης προσφέρει τη βαθειά του γνώση στις βιοκαλλιέργειες και τη ζωή στην επαρχία, πολύ χιούμορ, φαγητό και ύπνο… εμείς σχεδιάσαμε ένα αναλυτικό Εγχειρίδιο Εθελοντή, αλλά και μια online Φόρμα Δήλωσης Ενδιαφέροντος για όποιον ενδιαφερόμενο. Όλοι μαζί το συντονίζουμε και έτσι βοηθάμε το κτήμα με την εργασία μας και αυτό μας το ανταποδίδει με φρέσκια τροφή αλλά και γνώση για τη φύση, τις καλλιέργειες και τους ανθρώπους που το περιβάλουν. Ο Παναγιώτης πιστεύει στην αναγκαιότητα και δυναμική της οικοκοινότητας και την δημιουργία έργου από κοινού. Θέλει να δημιουργήσει ευκαιρίες για να έρθει και να μείνει νέος κόσμος εδώ πέρα. Υπάρχει ανοιχτή πρόσκληση για όποιον/αν μοιράζονται το ίδιο ενδιαφέρον.

Αν σήμερα έγραφε ο Αριστοτέλης (384-322 π.Χ.) το ότι τα «Τα πράγματα που πρέπει να κάνεις, τα μαθαίνεις κάνοντάς τα» ίσως να μας παρότρυνε και να δράσουμε αντί να κρίνουμε, να μαθαίνουμε αντί να φοβόμαστε και να αλλάζουμε αντί να καταναλώνουμε. Εκατομμύρια άνθρωποι ζουν ακόμα στην επαρχία μια ζωή βασισμένη στην παράδοση  -μια ζωή που εμπεριέχει τις αρχές της αεικαλλιέργειας. Παράλληλα όλο και πιο πολύς κόσμος επιστρέφει στην αγροτική κατοικία αποζητώντας όχι μόνο μια ζωή λιγότερο σπάταλη, πιο ξεκάθαρη, ποιοτική και ήρεμη, αλλά και την αυτοδιαχείριση και αυτοεκτίμηση που μια τέτοια ζωή προσφέρει.

^* Αριστοτέλης (384-322 π.Χ.)